Νιώθω την απουσία
του, όπως και πολλών άλλων, παρόλο που και σήμερα δε λείπουν οι σωστοί ιερείς
και επίσκοποι. Κύριε, παρακαλώ, στείλε μας ένα Χρυσόστομο, να κρατηθούμε...
Με την ευκαιρία της
γιορτής του (13 Νοέμβρη), ανεβάζω τη βιογραφία του από ένα εξαιρετικό εκτενές
αφιέρωμα στη Βικιπαίδεια.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, γνωστός και ως Ιωάννης
της Αντιόχειας, είναι Άγιος, Πατέρας και ιεράρχης της Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Γεννήθηκε στην Αντιόχεια της Συρίας μεταξύ 344 και 354. Έδρασε στην ίδια πόλη,
αλλά και την Κωνσταντινούπολη και τελικά εκοιμήθη εκδιωγμένος από την
αυτοκρατορική αυλή το 407, λόγω του αυστηρού ελέγχου που της ασκούσε.
Ο ίδιος συγκαταλέγεται ανάμεσα στις κορυφαίες εκκλησιαστικές προσωπικότητες, ένεκα του αξεπέραστου χαρίσματός του στην ομιλία. Διετέλεσε επίσης επίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, όπου διακρίθηκε για το σπουδαίο ποιμαντικό και φιλανθρωπικό έργο που διενήργησε. Τελικά αναδείχτηκε ως ένας από τους πλέον λαοφιλείς ιεράρχες, γι' αυτό και σήμερα θεωρείται άγιος από την Λουθηρανική και την Αγγλικανική εκκλησία, ενώ κατατάσσεται στους μεγάλους πατέρες της Ορθόδοξης και της Καθολικής Εκκλησίας, αφήνοντας πίσω σπουδαίο, ανεκτίμητο και διαχρονικό συγγραφικό έργο, που αγκαλιάζει όλο το φάσμα των ποιμαντικών και θεολογικών ζητημάτων της εκκλησίας.
Ο ίδιος συγκαταλέγεται ανάμεσα στις κορυφαίες εκκλησιαστικές προσωπικότητες, ένεκα του αξεπέραστου χαρίσματός του στην ομιλία. Διετέλεσε επίσης επίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, όπου διακρίθηκε για το σπουδαίο ποιμαντικό και φιλανθρωπικό έργο που διενήργησε. Τελικά αναδείχτηκε ως ένας από τους πλέον λαοφιλείς ιεράρχες, γι' αυτό και σήμερα θεωρείται άγιος από την Λουθηρανική και την Αγγλικανική εκκλησία, ενώ κατατάσσεται στους μεγάλους πατέρες της Ορθόδοξης και της Καθολικής Εκκλησίας, αφήνοντας πίσω σπουδαίο, ανεκτίμητο και διαχρονικό συγγραφικό έργο, που αγκαλιάζει όλο το φάσμα των ποιμαντικών και θεολογικών ζητημάτων της εκκλησίας.
Η μόρφωση του
Χρυσοστόμου
Γεννήθηκε στην Αντιόχεια μεταξύ 344 και 354, με πιθανότερη
ημερομηνία κοντά στο 349. Γονείς του ήταν ο στρατηγός Σεκούνδοςκαι μητέρα
του η Ανθούσα. Η μητέρα του μάλιστα χήρεψε μόλις στα 20 της χρόνια, όταν ο
Ιωάννης ήταν μόλις λίγων μηνών, ήταν δε γυναίκα που ξεχώριζε για το ζήλο που
επεδείκνυε για την ανατροφή του Ιωάννη, ώστε πολλοί αξιοσέβαστοι άνδρες της
εποχής, όπως ο Λιβάνιος[1],
εξήραν το ήθος της [σημ. του blog μας: για την αγία Ανθούσα δες αναλυτικά εδώ (απόσπασμα
μελέτης για τις μητέρες
των Τριών Ιεραρχών). Και σχετικό βιβλίο εδώ].
Τα πρώτα γράμματα τα διδάχθηκε από την ίδια. Εν συνεχεία
σπούδασε στη σχολή του Λιβάνιου, δάσκαλου και πολυγραφότατου συγγραφέα, στην
Αντιόχεια ρητορική και του Ανδραγαθίου φιλοσοφία. Από την εποχή αυτή μάλιστα
διαφάνηκε το ταλέντο της ρητορικής του ικανότητος σε σημείο ο δάσκαλός του
Λιβάνιος, να θελήσει να τον κάνει συνεχιστή του έργου του στη σχολή. Η
χριστιανική του ανατροφή όμως εμπόδιζε τα σχέδιά του. Επίσης ακολούθησε
θεολογικές σπουδές δίπλα στον Καρτέριο και το Διόδωρο Ταρσού, στο λεγόμενο Ασκητήριο,
τη μεγάλη θεολογική σχολή της Αντιόχειας, ενώ σπούδασε και ως συνήγορος,
εξασκώντας το επάγγελμα για λίγους μήνες. Εν τέλει εγκατέλειψε την δικηγορία
και βαπτίστηκε Χριστιανός και σύντομα, όταν έφυγε από τη ζωή η μητέρα του (372
μ.Χ.), αποφάσισε να αποσυρθεί από την κοσμική ζωή ακολουθώντας το μοναχισμό.
Το έργο του στην Αντιόχεια
H Αντιόχεια. Χάρτης του 1135 μ.Χ.
Ο Χρυσόστομος το 371 χειροθετήθηκε αναγνώστης,
ξεκινώντας διδακτικό και κατηχητικό έργο, το οποίο μας δείχνει τη γνώση που ήδη
είχε πάνω στις γραφές. Εν συνεχεία θα διάγει έξι χρόνια μοναστικής ζωής στην
Αντιόχεια και συγκεκριμένα στην περιοχή του Σιλπίου (4 δίπλα σε γέροντα ασκητή
και 2 μόνος του, σε σπήλαιο), όπου θα μυηθεί στο μοναχικό ιδεώδες και τη
νηπτική ζωή, πριν επιστρέψει και πάλι στην πόλη της Αντιόχειας. Η ζωή του αυτή
την εποχή χαρακτηρίζεται, σύμφωνα με τον Παλλάδιο, από σκληρή άσκηση. Τρεφόταν
και κοιμόταν ελάχιστα, σκληραγωγείτο, ζώντας βίο φιλοπονίας[2],
προσευχόμενος και μελετώντας κάτω από αντίξοες συνθήκες, με αποτέλεσμα να
κλονιστεί σοβαρά η υγεία του[3].
Κατά την επιστροφή του, το 381, χειροτονείται διάκονος από τον αρχιεπίσκοπο Αντιοχείας Μελέτιο και το 386 πρεσβύτερος από το διάδοχό του, Φλαβιανό, μέχρι και
το 397, όταν και του προτάθηκε η θέση του επισκόπου. Η φήμη για το ζήλο και την
ευγλωττία του, τον έκανε γρήγορα γνωστό στην Αυτοκρατορία, φθάνοντας μέχρι και
την Αυλή του αυτοκράτορα, γεγονός που τον οδήγησε τελικά και στη θέση του Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως.
Ως πρεσβύτερος ήδη αρχίζει να αναπτύσσει έντονη
συγγραφική και ποιμαντική δράση, με σκοπό να καταπολεμήσει τους αιρετικούς της εποχής (Αρειανούς, ευνομοιανούς), τους Ιουδαίους οι
οποίοι προσεταιρίζονταν τους Χριστιανούς, τους πλούσιους και τους φορείς που
ήταν υπεύθυνοι για την ηθική παρακμή της πόλεως. Ιδρύει επίσης ευαγή ιδρύματα,
όπως πτωχοκομεία και γηροκομεία και καθιερώνει συσσίτιο. Η φήμη για την
ρητορική και ποιμαντική του ικανότητα εκτοξεύεται το 387[4],
όταν μετά από στάση των Αντιόχεων κατά του βασιλέως, επιτυγχάνει να οδηγήσει
τον Αρκάδιο σε ήπια αντίδραση κατά των στασιαστών και του λαού της περιοχής. Η
αγάπη και ο σεβασμός μάλιστα προς το πρόσωπο του Χρυσοστόμου ήταν τόση, ώστε
όταν προτάθηκε για την επισκοπή στην Κωνσταντινούπολη, προετοιμάστηκε κατάλληλο σχέδιο
ώστε να μην προκληθούν αντιδράσεις από το λαό της Αντιόχειας[5].
Εκλογή στον
επισκοπικό θρόνο
Το έργο που ανέπτυξε ήταν πολυσχιδές και περιελάμβανε
έντονη κηρυκτική, αντιαιρετική, φιλανθρωπική, συγγραφική και κοινωνική δράση. Η
ρητορική του δεινότητα σαγηνεύει τα πλήθη, χριστιανούς και μη, ενώ η φήμη του
φθάνει ως τα αυτιά της Αυτοκρατορικής αυλής. Το 397, οπότε και πεθαίνει ο ΑρχιεπίσκοποςΚωνσταντινουπόλεως Νεκτάριος, οι άνθρωποι της Αυλής τον
φέρνουν στην Κωνσταντινούπολη για να διαδεχθεί το Νεκτάριο. Μάλιστα την υποψηφιότητά του
την στήριξε ο ίδιος ο αυτοκράτορας, μετά από υπόδειξη του πανίσχυρου και
σκανδαλοποιού ευνούχου Ευτροπίου, ο οποίος τον είχε γνωρίσει και είχε
εντυπωσιαστεί από τις ικανότητές του. Έτσι το Φεβρουάριο του 398, με σύμφωνη
γνώμη κλήρου και λαού, χειροτονείται Αρχιεπίσκοπος από τον Θεόφιλο
Αλεξανδρείας, παρότι ο ίδιος διατίθετο εχθρικά σε βάρος του Ιωάννη, καθότι
ήθελε να επιβάλει δικό του επίσκοπο[6].
Το έργο του στην
Κωνσταντινούπολη
Από τη νέα θέση ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναπτύσσει
ευρύτατο ποιμαντικό, κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο. Κύριο μέλημα του είναι η
ηθική καλλιέργεια του ποιμνίου, όμως δεν περιορίζεται μόνο σε αυτό, αλλά ιδρύει
και σειρά ευαγών ιδρυμάτων με σκοπό την ανακούφιση των φτωχών, ορφανών, ξένων
και αρρώστων. Οργανώνει ημερήσιο συσσίτιο με το οποίο θρέφει 7000 απόρους της
Πόλης. Καταργεί κάθε πολυτέλεια στην εκκλησία, περιορίζει στο ελάχιστο τα έξοδα
διατροφής του κλήρου, εκποιεί διάφορα πολύτιμα σκεύη και τιμαλφή που δεν ήταν
απαραίτητα και δίνει τα χρήματα σε έργα αγάπης. Επιπρόσθετα ως γνήσιος διάδοχος
των Αποστόλων και ως άριστος πνευματικός επιτελάρχης οργάνωσε ιεραποστολές στην
Περσία, την Κελτική, την Φοινίκη,τη Σκυθία και την Γοτθία.
Αυτό όμως που αποτελεί μεγάλο του προσόν, είναι το άφθαστο
χάρισμα του λόγου. Στο πρόσωπο του η χριστιανική ρητορική τέχνη επρόκειτο να
βρει τον μεγαλύτερο θεράποντα της. Μιλάει στις περίφημες ομιλίες του για το
λόγο του Ευαγγελίου, τη μετάνοια, τη μεταστροφή στο Θεό. Θεολογεί, εμβαθύνει
στα μεγάλα ερωτήματα της ανθρώπινης ύπαρξης και στα καθημερινά προβλήματα της
κοινωνίας. Κοινωνιολογεί, ψυχολογεί και ηθικολογεί. Στηλιτεύει την ανηθικότητα
και τη διαφθορά, καταγγέλλει την κοινωνική αδικία, στιγματίζει τη σπατάλη, την
επίδειξη των πλουσίων και των αρχόντων, καταδικάζει τις αυθαιρεσίες του
πολιτικού συστήματος, στρέφεται σε βάρος του διεφθαρμένου κλήρου, πάντα με
παρρησία και χωρίς να κατονομάζει ώστε να μην κηλιδώνονται προσωπικότητες αλλά
να στιγματίζονται οι πράξεις. Στέκεται δίπλα στους αδυνάτους, τους ταπεινούς,
τους αδικημένους, τους απλούς καθημερινούς ανώνυμους συνανθρώπους του, που η
υπεροψία και η αδικία των δυνατών συχνά καταδυνάστευε.
Ο ίδιος υπήρξε θερμός ζηλωτής της Χριστιανικής
πίστεως, αυστηρός ασκητής στην προσωπική του ζωή, υπόδειγμα θυσίας και
αυταπαρνήσεων. Αυτό ήταν που τον οδήγησε στο να μη δύναται να ανεχθεί παρουσία
ιδιοτελών ανθρώπων στην Εκκλησία και σκανδαλοποιών κληρικών. Αυτό ήταν που τον
έφερε σε ρήξη και με μεγάλο μέρος του κλήρου, που δεν άντεχε την σκληρή κριτική
του μεγάλου αυτού άνδρα. Ο Ιωάννης αγωνίστηκε για την εξυγίανση των
εκκλησιαστικών πραγμάτων που βρισκόταν τότε σε μεγάλη κατάπτωση και
διαφθορά.
Έλαβε δραστικά μέτρα εναντίον: α) των «βαλαντιοσκόπων»,
των κληρικών δηλαδή εκείνων που πλούτιζαν από την ιερατική τους ιδιότητα, β)
των «κολάκων και παρασίτων», όσων κληρικών δηλαδή απολάμβαναν την κοσμική ζωή,
γ) των «κοιλιοδούλων», όσων δηλαδή ζούσαν αργόσχολα, με έμφαση στις απολαύσεις
και δ) εκείνων που ζούσαν με «συνεισάκτους», δηλαδή τους μοναχούς ή επισκόπους
που συζούσαν με τις θεωρούμενες «αδελφές» τους. Έλαβε μέτρα, επίσης, για την
ηθική κάθαρση των ταγμάτων των χηρών και των διακονισσών. Έδινε ιδιαίτερη
έμφαση στην καθαρότητα του βίου και ήταν αμείλικτος με τους ιερείς, διακόνους
και μοναχούς που αποδεικνύονταν ανάξιοι, ενώ τους αδιόρθωτους τους απέβαλε
παντελώς από τις τάξεις του κλήρου. Μάλιστα, δεν δίστασε να καταργήσει 13
επισκόπους ως «σιμωνιακούς» και ανάξιους και να τους αντικαταστήσει με
ικανούς και ευσεβείς, υποστηρίζοντας ότι «εάν ο κλήρος που είναι το άλας της
γης, παρουσιάζει έκλυτο βίο, πώς θα ζητήσουμε από το ποίμνιο να ζει άγιο και
κατά Χριστόν βίο;»
Οι διωγμοί του Χρυσοστόμου
Μπορεί να κατέκτησε τις καρδιές του λαού, σύντομα όμως
προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων εκ μέρους εκείνων που θίγονταν από το ελεγκτικό
του κήρυγμα. Έτσι δημιουργήθηκε ένα έντονο και ασφυκτικό αντι-Χρυσοστομικό
κλίμα. Ιδιαίτερα δε, εξόργισε το περιβάλλον της Αυτοκράτειρας Ευδοξίας. Το
αποκορύφωμα ώστε να ανάψει η θρυαλλίδα της συσσωρευμένης αντιπάθειας σε βάρος
του, τόσο εκ μέρους των αρχόντων και πολιτικών, όσο και των εκκλησιαστικών
παραγόντων της εποχής, ήταν ο έλεγχος στην Αυτοκράτειρα Ευδοξία, η οποία
παρανόμως οικειοποιήθηκε το χωράφι μιας φτωχής χήρας[7].
Επιπρόσθετα διάφορες τάξεις οι οποίες θίγονταν από το κήρυγμά του, έψαχναν
αφορμές, διαρκώς να συκοφαντήσουν τον επίσκοπο, αλλά και να διατυμπανίζουν στην
Αυλή, αυτή την υποβόσκουσα δυσαρέσκεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του γεγονότος
αυτού ήταν η ανέγερση ενός λεπροκομείου και η επίθεση που δέχτηκε από τη
νομενκλατούρα της Πόλεως, εξαιτίας της οικονομικής ζημίας που θα απολάμβαναν τα
κτήματά τους[8].
Επίσης πολλοί ήταν εκείνοι που αποσκοπούσαν στο θρόνο του. Πρωτεργάτες της
δυσαρέσκειας υπήρξαν ο Ευτρόπιος και ο Γάιος που ήταν αρχηγός των
Γότθων στην Κωνσταντινούπολη, ενώ από εκκλησιαστικής πλευράς, ο Σεβηριανός
Γαβάλων, ο Ακάκιος Βεροίαςκαι ο Αντίοχος Πτολεμαΐδας.
Ο κορυφαίος όμως διώκτης του Αγίου ο οποίος συνύφανε τις σαθρές κατηγορίες σε βάρος του και συνήσπισε τους αντιχρυσοστομιστές για να τον αποπέμψουν, ήταν ο Θεόφιλος Αλεξανδρείας. Ο Θεόφιλος ήταν αυτός ο οποίος κατάφερε να πείσει την Αυτοκράτειρα, ότι όταν ο Ιωάννης αναφερόταν σε ομιλίες στην Ιεζάβελ, φωτογράφιζε αυτή, κάτι που συνεπάγετο ενοχή για εσχάτη προδοσία[9]. Δηλαδή είχε ως στόχο, όχι μόνο την απομάκρυνσή του αλλά και την εξόντωσή του. Τελικά συνήλθε σύνοδος παρωδία[10], στην οποία παρευρέθησαν οι μισοί Επίσκοποι και τον εξόρισαν. Ο ίδιος μάλιστα δεν παρέστη, ενώ ανάμεσα στους κατηγόρους, ήταν και κληρικοί που είχαν αποπεμφθεί λόγω σιμωνίας. Προεξάρχων ήταν ο Θεόφιλος, κατηγορούμενος επίσης για αντιεκκλησιαστική συμπεριφορά[11], για την οποία ποτέ δεν δικάσθηκε.
Ο κορυφαίος όμως διώκτης του Αγίου ο οποίος συνύφανε τις σαθρές κατηγορίες σε βάρος του και συνήσπισε τους αντιχρυσοστομιστές για να τον αποπέμψουν, ήταν ο Θεόφιλος Αλεξανδρείας. Ο Θεόφιλος ήταν αυτός ο οποίος κατάφερε να πείσει την Αυτοκράτειρα, ότι όταν ο Ιωάννης αναφερόταν σε ομιλίες στην Ιεζάβελ, φωτογράφιζε αυτή, κάτι που συνεπάγετο ενοχή για εσχάτη προδοσία[9]. Δηλαδή είχε ως στόχο, όχι μόνο την απομάκρυνσή του αλλά και την εξόντωσή του. Τελικά συνήλθε σύνοδος παρωδία[10], στην οποία παρευρέθησαν οι μισοί Επίσκοποι και τον εξόρισαν. Ο ίδιος μάλιστα δεν παρέστη, ενώ ανάμεσα στους κατηγόρους, ήταν και κληρικοί που είχαν αποπεμφθεί λόγω σιμωνίας. Προεξάρχων ήταν ο Θεόφιλος, κατηγορούμενος επίσης για αντιεκκλησιαστική συμπεριφορά[11], για την οποία ποτέ δεν δικάσθηκε.
Σύντομα, όμως, ο Ιωάννης επανήλθε στον αρχιεπισκοπικό
θρόνο λόγω του φόβου που προκάλεσε στην αυλή η αντίδραση του λαού, ενός μεγάλου
κακού στο οικογενειακό περιβάλλον της Ευδοξίας και συνάμα ενός σεισμού, που
συνέβη, ενώ ο Ιωάννης ταξίδευε για τη εξορία, που εξελήφθη ως θεϊκό σημείο.
Μετά από λίγο ήρθε και η ώρα της δεύτερης και μόνιμης εξορίας, του Αγίου. Αυτό
συνέβη διότι ο Ιωάννης και πάλι δεν έπαψε το φλογερό κήρυγμα του. Υπήρξε
ασυμβίβαστος προς τη ανηθικότητα, την ειδωλολατρεία, τον κοσμικό έκλυτο βίο.
Αποκορύφωμα υπήρξε η νέα δριμεία κριτική που άσκησε ο Χρυσόστομος στην Ευδοξία
για ένα άγαλμα της, το οποίο ανήγειρε στον περίβολο του ναού της Αγίας Σοφίας,
στο οποίο τελούνταν και διάφορες Διονυσιακού τύπου εκδηλώσεις. Αυτή τη φορά,
πάλι σύμφωνα με τους αντιπάλους του, εκφώνησε λόγους όπου αποκαλούσε την
Ευδοξία Ηρωδιάδα[12],
κάτι που τον έθεσε άμεσα στο στόχαστρο της αυτοκράτειρας, που τον εξόρισε
οριστικά, με τη βοήθεια της συνόδου. Ο Ιωάννης όμως αρνήθηκε να φύγει παρά τη
θέλησή του Αρκαδίου. Μάλιστα τις παραμονές της οριστικής του εξορίας,
αποπειράθηκαν να τον δολοφονήσουν δύο φορές[13].
Όμως ούτε και τότε τελείωσε ο διωγμός του. Αυτό φάνηκε από τα γεγονότα του
Πάσχα του 404, όταν το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου μετά από ψευδή καταγγελία του
Θεοφίλου στον Αρκάδιο, οι στρατιώτες του αυτοκράτορα επιτέθηκαν την ώρα της
Λειτουργίας στο συναχθέν πλήθος, με την αιτιολογία ότι ήταν σύναξη οπαδών του
Χρυσοστόμου. Ακολούθησαν βαρβαρότητες εκείνη την νύχτα καθώς και την επόμενη
ημέρα από το στρατό και τους υπερασπιστές του Ιωάννη, που αποκλήθηκαν Ιωαννίται.
Η εξορία και το
τέλος της ζωής του
Ο Ιερός Χρυσόστομος το μόνο που πάντα ζητούσε ήταν να
ακροασθεί από Οικουμενική σύνοδο. Αυτό όμως προσέκρουε στα συμφέροντα των
αντιπάλων του, οι οποίοι γνώριζαν τη αντικανονικότητα της Εν Δρύ συνόδου,
με αποτέλεσμα να μην δέχονται το αίτημά του[14].
Το βαρύ αυτό κλίμα τον υποχρέωσε σε εγκλεισμό στο επισκοπείο του για δύο μήνες.
Όμως αυτό δεν αρκούσε στους αντιπάλους του, ήθελαν πάση θυσία το διωγμό του.
Έτσι ο ανώτερος κλήρος με επικεφαλής τον Ακάκιο, άσκησαν έντονη πίεση στον
Αρκάδιο και τον έθεσαν προ των ευθυνών του σε περίπτωση ταραχών. Εν τέλει
εκδίδεται διάταγμα εξορίας του Ιωάννη, περί τις 20 Ιουνίου. Το κλίμα ήταν βαρύ.
Οι υποστηρικτές του ήταν έτοιμοι να τον υπερασπιστούν, ενώ στρατιώτες είχαν
εντολές να τον συλλάβουν και αν υπάρξουν αντιδράσεις, να κατασταλούν άμεσα.
Τελικά παραδίδεται αφού εμφανίζεται στους υποστηρικτές του επισκόπους, ώστε με
ειρηνικό τρόπο να τους αποχαιρετίσει και να εξέλθει κρυφά, ώστε να μην
προκληθούν νέες αιματοχυσίες. Η διαθήκη του ήταν να διατηρήσουν ενωμένη την
εκκλησία ώστε να μην προκληθεί σχίσμα.
Ο εξόριστος επίσκοπος φτάνει στη Νίκαια της Βιθυνίας και
εν συνεχεία οδηγήθηκε στο χωριό Κουκουσός, στα σύνορα Καππαδοκίας και Αρμενίας. Από εκεί συνεχίζει το
ποιμαντικό του έργο. Γράφει πλήθος επιστολών, συμβουλεύει, κατευθύνει,
ενισχύει, παρηγορεί και τονώνει πολλούς Χριστιανούς. Όπως μαθαίνουμε από το
πλήθος επιστολών του, είναι ένα ταξίδι θριάμβου, πόνου, απογοητεύσεων και
διωγμών. Όπου εμφανίζεται, πλήθος λαού και κλήρου τον υποδέχεται με θέρμη.
Αντιθέτως σε πολλούς ενδιάμεσους σταθμούς δέχεται επιθέσεις από
φιλο-Θεοκλητικούς και αντι-Χρυσοστομικούς επισκόπους. Κάθε μέρα περπατεί πολλά
χιλιόμετρα περνώντας πλήθος κακουχιών. Οι συνοδοί του είχαν εντολή πως αν
πέθαινε θα έπαιρναν και πρόσθετο μισθό γι'αυτό του φέρονταν πολλές φορές
βάναυσα. Στην Κουκουσό φθάνει μετά από ταξίδι επτά μηνών, σχεδόν ημιθανής.
Αφού συνήλθε, το μέρος της εξορίας του γίνεται πόλος έλξης
πολλών πιστών. Αυτό το γεγονός όμως εξοργίζει περισσότερο το περιβάλλον του
Αυτοκράτορα, το οποίο έβλεπε να αναπτύσσεται ένα ευρύτατο ενδιαφέρον υπέρ του
εξορίστου επισκόπου. Ο Αρκάδιος -η Ευδοξία είχε πεθάνει- αποφασίζει περαιτέρω
απομάκρυνση του στη Πιτυούντα, παρά τις προσπάθειες του Πάπα Ιννοκέντιου να
επιστρέψει πίσω ώστε να ακροασθεί από σύνοδο. Οδοιπορεί για τρεις μήνες προς
τον τόπο της εξορίας του, υπό αυστηρή επιτήρηση, αλλά τελικά ποτέ δεν θα
φθάσει, γιατί θα τον προλάβει ο θάνατος. Κουρασμένος από τις πολλές κακουχίες,
την έντονη ασκητική ζωή και βαριά άρρωστος εκοιμήθη στις 14 Σεπτεμβρίου του 407 μ.Χ στα Κόμανα του Πόντου.
Ο Άγιος παρέμεινε όμως ιδιαίτερα δημοφιλής και μετά το
πέρας της ζωής του. Έτσι όταν το 434 Πατριάρχης εξελέγη ο μαθητής του Άγιος Πρόκλος, παρεκάλεσε τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο
Β΄ να ενεργήσει τα δέοντα, ώστε το λείψανο του μεγάλου αυτού πατέρα της
Εκκλησίας να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη. Και πράγματι, τέσσερα χρόνια
αργότερα, στις 27 Ιανουαρίου του 438 η λάρνακα με το λείψανο του αγίου
μεταφέρθηκε με λαμπρή και συγκινητική πομπή στην βασιλεύουσα και τοποθετήθηκε
στο Άγιο Βήμα του ναού των Αγίων Αποστόλων, ενώ ο λαός έμπλεος χαράς αναβοούσε:
«Απόλαβε του θρόνου σου Άγιε»[15].
Μπορείτε να διαβάσετε το υπόλοιπο άρθρο, κάνοντας κλικ
στις επικεφαλίδες:
Ανεβάζουμε το κεφάλαιο Περί εξουσίας, αρχόντων &
πλούτου:
Περί εξουσίας,
αρχόντων και πλούτου
Εξουσία
Το φαινόμενο της εξουσίας, πολιτικής - κοσμικής αλλά και
ιερατικής, εξηγείται εύκολα στο πλαίσιο της όλης θεολογικής σκέψης του
Χρυσοστόμου. Συνιστά και αυτή, όπως ο γάμος αποτέλεσμα της πτώσεως. Η εξουσία
αποβαίνει πρόβλημα εφόσον προϋποθέτει άρχοντα, τον οποίο εκμαυλίζει η αίσθηση
της υπεροχής, και αρχόμενο που δυσανασχετεί για την υποταγή του. Άρα πρόβλημα
είναι όχι η αφηρημένη έννοια της υποταγής, αλλά ο άνθρωπος που έχει την ευθύνη
να άρχει ή που οφείλει να υποτάσσεται. Σύμφωνα με τις γραπτές πηγές που
διαθέτουμε, πιστεύει ότι η απομάκρυνση των πρωτοπλάστων από τον Θεό προκάλεσε
την «πνευματική διάσπαση», «την εσωτερική αντινομία», που εκδηλώνεται μεταξύ
ανθρώπων μεαντιπαλότητα, διαμάχες και πολέμους. Η αντιπαλότητα
οδηγεί στην επιβολή του ενός στον άλλο, διότι λησμονείται ένεκα της αμαρτίας,
ότι οι άνθρωποι είναι όλοι ομότιμοι μεταξύ τους[61].
Στο ίδιο ζήτημα επίσης τονίζει με κάθε τρόπο ότι η φυσική και θεία
τάξη, στην οποία είναι θεμιτό το άρχειν και το άρχεσθαι, δεν
αναιρεί την ομοτιμία μεταξύ των ανθρώπων. Το να υπακούει ο πολίτης
τον πολιτικό άρχοντα ή ο διάκονος τον Πρεσβύτερο δεν σημαίνει ότι ενώπιον Θεού
κάποιος είναι κατώτερος από τον άλλο[62].
Άρχοντες
Στα κοινωνικά ζητήματα ο Xρυσόστομος δεν είναι ποτέ
αιθεροβάμων. Ενώ εξηγεί με επιχειρήματα, ότι το άρχειν και το άρχεσθαι αποτελεί
θεία τάξη, γνωρίζει ότι πολλοί άρχοντες είναι ανάξιοι και μάλιστα τύραννοι.
Kανένας εκκλησιαστικός συγγραφέας δεν μαστίγωσε τόσο πολύ τους παντός είδους
ελλειμματικούς και τυραννικούς άρχοντες όσο ο Χρυσόστομος[63].
Γι' αυτό το λόγο ξεκαθαρίζει άμεσα ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ του άρχειν,
που είναι θέλημα Θεού, και της εκλογής, που ανήκει στην ευθύνη των
ανθρώπων. Αρνείται ότι ο κάθε άρχοντας είναι «ελέω Θεού» και δεν «χειροτονείται»
-εκλέγεται από το Θεό, ο οποίος έθεσε μόνο την τάξην του άρχεσθαι.[64]
Πλούτος και εργασία
Τα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα στην Αντιόχεια και
στην Κωνσταντινούπολη, δημιουργούσαν πολλά διλήμματα στα στους Χριστιανούς.
Αυτοί γνώριζαν γενικά ότι πρέπει να ζήσουν σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, που όμως
απαιτούσε υπέρβαση των δομών της κοινωνίας και του τρόπου σκέψης της εποχής,
κάτι που ήταν εξαιρετικά δύσκολο και προϋπέθετε βαθιά πίστη, τόλμη και γνώση. Η
υπερτίμηση των υλικών αγαθών και ο ονειδισμός της εργασίας αποτελούσαν κυρίαρχη
αντίληψη, σε μία πόλη 500.000 κατοίκων, που περιείχε 100.000 χριστιανούς,
πολλοί από τους οποίους ήταν ευκατάστατοι. Μέλημά του ήταν να δείξει ότι η
εργασία δεν είναι «όνειδος»[65].
Έτσι αναζητάει το βαθύτερο λόγο της εργασίας και δίνει κίνητρα αναφέροντας ότι
η εργασία όχι μόνο δεν είναι αρνητικό, δεν είναι όνειδος, αλλά είναι θετικό και
συνιστά «νουθεσία», «σωφρονισμό» και «φάρμακο»[66] για
τα τραύματα που προκαλεί ηαμαρτία. Αναφέρει ακόμα ως παράδειγμα τον
Παύλο που εργαζόταν χειρωνακτικά ημέρα και νύχτα[67].
Επίσης ο άνθρωπος αποφεύγει την αχρείωση του, καλλιεργεί πνευματικά τον εαυτό
του και γίνεται χρήσιμος στο πλησίον του.
Ο Χρυσόστομος υπερβαίνοντας οποιοδήποτε άλλον
εκκλησιαστικό συγγραφέα, καινοτομεί, στην προσπάθεια για σωτηρία και των
πλουσίων αλλά και την ανακούφιση των φτωχών. Θεωρεί ότι ο πλούτος είναι πράγμα
άψυχο και άρα από τη φύση του ούτε κακό, ούτε καλό και τον τελικό χαρακτήρα
δίνει ο άνθρωπος, που τα κατέχει με βάση τη χρήση τους[68].
Σε άλλο χωρίο επιμένει ότι δεν είναι ο Θεός αυτός ο οποίος κάνει πλούσιο ή
φτωχό ένα άνθρωπο[69].
Η γη του Θεού είναι εξίσου για όλους. Από αυτούς όμως κάποιοι κοπίασαν πολύ και
απόκτησαν πλούτη, ενώ άλλοι έγιναν πλούσιοι με αδικίες και αρπαγές, άρα σύμφωνα
με την κακή προαίρεσή τους (που δεν μπορεί να είναι θέλημα Θεού). Γι ' αυτό
προχωράει ακόμα περισσότερο λέγοντας ότι ο άνθρωπος με πλούτη πρέπει να είναι ο
διαχειριστής των αγαθών που κατέχει και όχι ο κάτοχος[70].
Οι απόψεις του Χρυσοστόμου όμως δεν εξαντλούνται εδώ. Ο
κάτοχος των υλικών αγαθών και χρημάτων «δικαιούται» να χρησιμοποιεί από αυτά
όσα χρειάζεται. Να τρώγει και να πίνει χωρίς υπερβολές, ώστε να μην φθάνει στην
αμαρτία[71].
Εάν δεν λειτουργήσει έτσι, σημαίνει ότι υποδουλώθηκε στα αγαθά του, με
αποτέλεσμα να καταντήσουν γι'αυτόν τύραννος, τον οποίο αδυνατεί να ελευθερωθεί[72].
Γίνεται δηλαδή υποχείριος των χρημάτων και αντιστρέφει τη θεϊκή τάξη, η οποία
ορίζει τον άνθρωπο να ενδιαφέρεται πρώτιστα για την «'βασιλεία του θεού'»[73].
Φτάνει δε σε σημείο να πει, ότι τελικά ο πραγματικός και χειρότερος ζητιάνος
γίνεται ο πλούσιος, σε σχέση με το φτωχό που διαρκώς ζητάει για την επιβίωση
του.[74].
Η κατακλείδα των επισημάνσεων του είναι ότι ο κατά κόσμον πλούσιος δεν είναι
και ενώπιον Θεού. Ενώπιον Θεού πλούσιοι είναι οι ενάρετοι, διότι στην
επόμενη ζωή το μόνο που μπορούν να πάρουν μαζί τους είναι οι καλές πράξεις και
όχι τα υλικά αγαθά, και ότι οι πλούσιοι κατά κόσμον, θα κριθούν με αυστηρότερο
κριτήριο από το Θεό.
*****
Κείμενα του αγίου Ιωάννη του Χρυσόστομου (& άρθρα για τον
άγιο) στο Διαδίκτυο υπάρχουν πολλά (όπως και ύβρεις εναντίον του, αφού αποτελεί
κόκκινο πανί για κάθε είδους φανατικούς πολέμιους του χριστιανισμού). Μπορείτε
να δείτε μερικά εδώ:
Θησαυρός
γνώσεων και Ευσεβείας - Άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος
ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΗΣ - Άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος
Φωνή βοώντος αμαρτωλού ιερέως - Πατερικά
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και οι γυναίκες
ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΗΣ - Άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος
Φωνή βοώντος αμαρτωλού ιερέως - Πατερικά
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και οι γυναίκες
Στην πολυθεματική ιστοσελίδα του κ. Νεκτ. Μαμαλούγκου, ενότητα"Έργα
Πατέρων":
ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ
