Κορυφαῖος μάρτυρας τῆς Μικρασιατικῆς Καταστροφῆς ὑπῆρξε ὁ
ἅγιος Χρυσόστομος, Μητροπολίτης Σμύρνης. Στὴν ἀπροστάτευτη Σμύρνη, ποὺ ὅλοι οἱ
στρατιωτικοὶ καὶ πολιτικοὶ παράγοντες τὴν ἐγκαταλείπουν προστρέχει νὰ βρεῖ καταφύγιο
ὁ ἄμαχος πληθυσμὸς τῆς Μ. Ἀσίας. Ὁ μόνος ποὺ δὲν τὴν ἐγκαταλείπει εἶναι ὁ
Χρυσόστομος.
Ὅταν ὁ ἀρχιεπίσκοπος τῶν Καθολικῶν τὴν ὑστάτη ὥρα, στὶς 25
Αὐγούστου [πατρῶο ἢ παλαιὸ ἡμερολόγιο], τοῦ ἐξασφαλίζει θέση σὲ ἀτμόπλοιο καὶ
τοῦ ζητᾶ νὰ ἐγκαταλείψει τὴν καταδικασμένη πόλη γιὰ νὰ γλυτώσει ἀπὸ τὴν ὀργὴ
τῶν Τούρκων, ἐκεῖνος ἀτάραχος ἀπαντᾶ: «Παράδοσις τοῦ ἑλληνικοῦ κλήρου ἀλλὰ καὶ
χρέος τοῦ καλοῦ ποιμένος εἶναι νὰ παραμείνει μὲ τὸ ποίμνιόν του». Στὶς 27
Αὐγούστου γίνεται ἡ πρώτη ἐμφάνιση Τούρκων ἀτάκτων Τσετῶν ὑπὸ τὸν Κιορ Μπεχλιβᾶν
στὴ Σμύρνη. Τρομοκρατία ἁπλώνεται στὴν πόλη. Τὰ πλήθη συρρέουν στὴ Μητρόπολη. Ὁ
Χρυσόστομος, βοηθούμενος ἀπὸ τὸν ἀδελφό του Εὐγένιο, κάνει ὅ,τι μπορεῖ γιὰ νὰ
βοηθήσει. Τὴν ἑπομένη τελεῖ λειτουργία στὴν Ἁγία Φωτεινή. Εἶναι κάτωχρος ἀπὸ τὴ
νηστεία καὶ τὴν ἀγρύπνια. Ὅταν ὅμως βγαίνει στὴν Ὡραία Πύλη γονατίζει καὶ
προσεύχεται σὰν ταπεινὸς λευίτης καὶ ἐγείρεται ὡς ἅγιος. Εἶναι τὸ τελευταῖο
κήρυγμά του «Ἡ Θεία Προνοια”, λέγει, “δοκιμάζει τὴν πίστιν μας καὶ τὸ θάρρος
μας καὶ τὴν ὑπομονὴ μας τὴν ὥραν αὐτήν. Ἀλλ’ ὁ Θεὸς δὲν ἐγκαταλείπει τοὺς
χριστιανούς. Εἰς τὰς τρικυμίας ἀναφαίνεται ὁ καλὸς ναυτικὸς καὶ εἰς τὰς
δοκιμασίας ὁ καλὸς Χριστιανός. Προσεύχεσθε καὶ θὰ παρέλθει τὸ ποτήριον τοῦτο.
Θαρρεῖτε ὡς ἐμπρέπει εἰς καλοὺς χριστιανούς». Εἶχε τελειώσει ἡ λειτουργία, ὅταν
ἕνας ὑπαστυνόμος τὸν πληροφόρησε ὅτι ὁ φρούραρχος τὸν ζητὰ στὸ φρουραρχεῖο.
Γαλήνιος ὁ Χρυσόστομος ἀποχαιρετᾶ τὸ πλῆθος, καὶ ἀνεχώρησε μὲ τὸν «καβάση»
(κλητήρα) του, Θωμὰ Βούλτσιο. Ἀπὸ τὴν κατάθεση... τοῦ τελευταίου ἔχουμε τὶς πιὸ
ἔγκυρες πληροφορίες. Ὁ φρούραρχος δέχτηκε τὸν Χρυσόστομο, τοῦ προσέφερε
βυσσινάδα καὶ τοῦ ὑπαγόρευσε μιὰ διαταγή. Μ’ ἕνα αὐτοκίνητο ποὺ τοὺς
παρεχώρησαν Ἀμερικανοὶ ἀξιωματικοὶ ἐπέστρεψαν στὴ Μητρόπολη. Ὁ Μητροπολίτης
κοινοποίησε στὸ λαὸ τὴ διαταγὴ τοῦ φρουράρχου: νὰ παραδοθοῦν τὰ ὅπλα καὶ ὅλοι
νὰ μείνουν στὰ σπίτια τους. Στὶς 8.00 μ.μ. ἦλθε ὁ ἴδιος ἀστυνόμος μὲ δύο
ὁπλισμένους στρατιῶτες. Τότε, ὅπως γράφει ὁ ἐπὶ 20 χρόνια κοντὰ στὸ Δεσπότη,
Θωμὰς Βούλτσιος: «Ἦλθαν νὰ πάρουν τὸ δεσπότη πὼς τὸν ζητὰ ὁ νομάρχης, δὲν εἶπαν
τὸ ὄνομα, νὰ πάη στὸ διοικητήριο μὲ τρεῖς δημογέροντες. Ἐπήραμε τὸν
Τσουρουκτζόγλου καὶ τὸν Κλιμάνογλου καὶ ἐμπήκαν οἱ τρεῖς καὶ οἱ ἀστυνομικοὶ στὸ
αὐτοκίνητο, γιὰ μένα δὲν εἶχε θέση καὶ μοῦ ‘πε ὁ δεσπότης νὰ περιμένω στὴ
μητρόπολη.
Στᾶς δέκα το βράδυ ἕνας ἀπὸ τοὺς στρατιῶτες, ἔφερε μία
κάρτα τοῦ δεσπότη γιὰ τὸν ἀδελφό του Εὐγένιο. Τοῦ ἔγραφε: «Ἀγαπητὲ ἀδελφέ, Μᾶς
ἐκράτησαν ἀπόψε ἐμὲ ὡς πρόεδρον τῆς Μικρασιατικῆς ἀμύνης, τοὺς ἄλλους ὡς μέλη.
Μὴν ἀνησυχῆτε». Ὁ Εὐγένιος ἄρχισε νὰ κλαίει. Τὸ ἄλλο πρωί, Κυριακή, στᾶς 8 μὲ
στέλλει νὰ μάθω γιὰ τὸ δεσπότη. Εὑρήκα τὸ Ζαδὲ τῆς τραπέζης. Πρὶν μισῆ ὥρα
συνάντησε τὸν ὑπαστυνόμο ποὺ εἶχε πάει τὸ δεσπότη. Αὐτὸς τοῦ εἶπε πὼς τὸ
δεσπότη τὸν χάλασαν, καθὼς καὶ τοὺς δύο δημογέροντες. Ἔτσι ἔγιναν. Ὡς τὴν Τετάρτη
ποὺ ἔφυγα δὲν μπόρεσα νὰ μάθω τίποτα ἄλλο». Οἱ Τοῦρκοι τελικὰ «χάλασαν» καὶ τὸν
πιστὸ Εὐγένιο. Τὸν κράτησαν 6 μῆνες φυλακὴ καὶ μετὰ τὸν ἀπηγχόνισαν. Ἀξίζει νὰ
σημειώσουμε πὼς πρὶν ἀναχωρήσει γιὰ τὸ Φρουραρχεῖο, ὁ Ἐθνομάρτυρας Χρυσόστομος
εἶχε ἀνοίξει τὸ Εὐαγγέλιο καὶ διάβαζε, ἀπὸ τὸ κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγέλιο τὸ
κεφάλαιο τῆς προσαγωγῆς τοῦ Ἰησοῦ στὸν Πιλάτο: «.Τότε οὒν ἔλαβεν ὁ Πιλάτος τὸν
Ἰησοῦν καὶ ἐμαστίγωσε, καὶ οἱ στρατιῶται πλέξαντες στέφανον ἐξ ἀκανθῶν,
ἐπέθηκαν τὴ κεφαλὴ αὐτοῦ καὶ ἔδιδον εἰς αὐτὸν ραπίσματα». Τὸ Εὐαγγέλιο, ἀνοιχτὸ
στὴ σελίδα αὐτή, βρέθηκε στὸ Μητροπολιτικὸ γραφεῖο τοῦ Χρυσοστόμου. Τὸ διέσωσε
ὁ πιστός του κλητήρας παραδίδοντάς το στὸν ἀνεψιὸ τοῦ ἐθνομάρτυρα, Χρυσόστομο
Καβουνίδη. Σὲ ἄλλη σελίδα τοῦ Εὐαγγελίου βρέθηκε σημείωση τοῦ Χρυσοστόμου:
“Συγχωρῶ ὅλους καὶ ζητῶ τὴν συγχώρησιν ὄλων”.
Μία ἀκόμη μαρτυρία, αὐτὴ τοῦ ἀνταποκριτῆ Κώστα Μισαηλίδη
ἀναφέρεται στὶς τελευταῖες ἡμέρες τῆς Σμύρνης. Οἱ πληροφορίες ποὺ δίνει γιὰ τὸ
μαρτύριο τοῦ Χρυσοστόμου εἶναι συγκλονιστικές. Γράφει: «Λίγο πρὶν τὸ μεσημέρι
τῆς Κυριακῆς, ἔβγαλαν τὸ Μητροπολίτη ἀπὸ τὸ φρουραρχεῖο. “Να οἱ δικαστές σου
καὶ οἱ τζελάτηδές σου (δήμιοι)”, τοῦ εἶπεν ὁ φρούραρχος συνταγματάρχης Σαλὴχ
Ζακήμ. Καὶ τὸν παρέδωσε στὸν μαινόμενο ὄχλο ποὺ ἀποβραδὺς ξημερώθηκε ἐκεῖ νὰ
τὸν προσμένει. Καὶ ξεκινᾶ τὸ μαρτύριο. Τὸ λαϊκὸ δικαστήριο τῶν ἐγκληματιῶν
ἔβγαλε τὴν ἀπόφαση ποὺ ἦταν: «Νὰ σταυρωθεῖ… Νὰ σταυρωθεῖ ὅπως ὁ Χριστός τους».
Ὁ Νουρεντὶν διέταξε τὸν ἔφεδρο Λοχαγὸ τοῦ τουρκικοῦ στρατοῦ Ρουστὲν Μπέη Βάσιτς
νὰ ἐκτελέσει τὴν ἀπόφαση τοῦ λαϊκοῦ δικαστηρίου. Ὁ Βάσιτς κατεβαίνοντας τὰ
σκαλιὰ τοῦ Διοικητηρίου μαζὶ μὲ τοὺς τρεῖς μελλοθανάτους, τὸν Χρυσόστομο καὶ
τοὺς δημογέροντες, δὲν προλαβαίνει νὰ βγεῖ στὸ προαύλιο γιατί ξεπροβάλλει
φρενιασμένος ὁ ἡγέτης τοῦ ὄχλου πιὰ καὶ ὄχι τοῦ στρατοῦ, Νουρεντὶν [στράτ.
διοικ. Σμύρνης], στὸ κεφαλόσκαλο καὶ τραβώντας τὸ περίστροφό του πυροβολεῖ τὸν
Χρυσόστομο. Ἦταν τέτοια ἡ λύσσα του ποὺ τὸ χέρι του ἔτρεμε ἀπὸ τὴν ὀργὴ καὶ
ἀντὶ νὰ πλήξει τὸν Χρυσόστομο τραυμάτισε θανάσιμα τὸν δημογέροντα Κλιμάνογλου.
Μὲ τὸν πυροβολισμὸ καὶ τὴν ἔξοδο τοῦ Χρυσοστόμου στὸ προαύλιο τὸ πλῆθος ὁρμᾶ
καὶ ξεκινᾶ τὸ μαρτύριο τοῦ ἁγίου Ἱεράρχη.
Λίγο πρὶν τὸ τέλος, ἕνας ἀπὸ τοὺς Τούρκους, ἀναγνωρίζοντας
σὲ μιὰ κίνηση τοῦ Μητροπολίτου τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ, διότι, ναί, πράγματι,
εὐλογοῦσε τοὺς διῶκτες του, πιστὸς στὶς εὐαγγελικὲς ἐπιταγές, ἐξαγριώθηκε καὶ
τοῦ ἔκοψε καὶ τὰ δύο του χέρια. Ὁ δρόμος ἀπ’ τὴν Πλατεία τοῦ Διοικητηρίου ὡς
τὴν πλατεία τοῦ Ἰκὶ Τσεσμέ, Τουρκομαχαλᾶ τῆς Σμύρνης, ἦταν ὁ Γολγοθὰς τοῦ
μαρτυρικοῦ Ἱεράρχη. Τοῦ ἔβγαλαν μὲ ξιφολόγχη τὰ μάτια, τοῦ ἔκοψαν αὐτιὰ καὶ
γλώσσα. Τὸν ἔσυραν ἀπὸ τὰ γένεια καὶ τὰ μαλλιά. Γύρω ἀπ’ τὸ σῶμα του ἔστησεν ἡ
ἀπάνθρωπη, ἡ ἀφάνταστα βάρβαρη τουρκικὴ μανία φρικτὸ χορό. Δὲν ἄφησαν τίποτε
ἐξευτελιστικὸ ποὺ νὰ μὴν τὸ κάμουν στὸ ἀφανισμένο καὶ μισοσκοτωμένο κορμί του.
Καὶ σύρθηκε ἔτσι, ὡς τὸ Ἰκὶ-Τσεσμέ, ὁ Μητροπολίτης Σμύρνης, κατακομματιασμένος.
Ἀπὸ τὸ κορμί του, ἐκεῖ, τὸ μεθυσμένο ἀπὸ κτηνωδία πλῆθος πῆρε ἕνα κομμάτι τῆς
σάρκας τοῦ Χρυσοστόμου γιὰ φυλακτὸ ματωμένο. Τὸ κεφάλι του μὲ βγαλμένα τὰ μάτια,
κομμένα τ’ αὐτιὰ καὶ τὴ γλώσσα, μὲ τὰ γένεια ξερριζωμένα καὶ μαῦρο ἀπὸ τὸ ξύλο,
αἱματοστάλαχτο τὸ ἔμπηξαν στὴν πατερίτσα του καὶ ἡ πομπὴ μαινόμενη ἀπὸ
βλαστήμιες καὶ σαρκασμό, τὸ περιέφερε στοὺς Τουρκομαχαλάδες”.
ΟΙ ΔΥΟ ΣΥΝΑΘΛΗΣΑΝΤΕΣ
ΜΕ ΤΟ ΑΓΙΟ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ:
Μαζὶ μὲ τὸν ἅγιο Χρυσόστομο Σμύρνης μαρτύρησαν καὶ δύο
ἐξέχοντα πρόσωπα τῆς Σμύρνης: ὁ δημογέροντας τῆς πόλης Γεώργιος Κλημάνογλου καὶ
ὁ νομικὸς καὶ ἐκδότης τῆς γαλλόφωνης ἐφημερίδας «La Reforme» Νικόλαος
Τσουρουκτσόγλου. Τὸ ἀπόγευμα τῆς 27ης Αὐγούστου (π.η.) μαζὶ μὲ τὸν Δεσπότη
Σμύρνης ἐκλήθησαν στὸ φρουραρχεῖο καὶ οἱ Δημογέροντες τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς πόλης.
Τελικά, δυὸ μόνον βρέθηκαν: οἱ Νικόλαος Τσουρουκτσόγλου κὰ Γεώργιος
Κλημάνογλου. Κι ὅταν ὁ Ἅγιος Μητροπολίτης Σμύρνης καταποντίστηκε μὲς στὴ φουρτουνιασμένη
θάλασσα τοῦ λυσσαλέου τουρκικοῦ ὄχλου, τὴν ἴδια ὥρα μαρτυροῦσαν κι οἱ δυὸ αὐτοὶ
Δημογέροντες. Ὁ Γεώργιος Κλημάνογλου ἀπαγχονίσθηκε, τραυματισμένος ὅπως ἦταν,
ἀπὸ τὸν μαινόμενο ὄχλο. Ὁ Νικόλαος Τσουρούκτσογλου μαρτύρησε δεμένος ἀπὸ τὰ
πόδια σὲ ἕνα αὐτοκίνητο, καθὼς τὸν περιέφεραν στὸ κέντρο τῆς Σμύρνης, ἐνῶ τὸ
κεφάλι του συρόταν στὰ λιθόστρωτα καλντερίμια!
Tοῦ Κωνσταντίνου Ἀθ. Οἰκονόμου, δασκάλου
ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟΝ
Ἦχος γ΄ Μέγαν εὔρατο
Μέγαν μάρτυρα ἡ
Ἐκκλησία,
μέγαν ἥρωα τὸ ἔθνος
σύμπαν,
τὸν τῆς Σμύρνης
ὑμνοῦμεν Χρυσόστομον.
Καὶ γὰρ γενναίως
ἀθλήσας ὑπέμεινεν
ὑπὲρ πατρίδος καὶ
πίστεως θάνατον.
Ἱεράρχου τὲ ὑπόδειγμα
ἐαυτὸν ἀνέδειξε
τὸν στέφανον λαβῶν
τὸν ἁμαράντινον.
www.orthodoxia-ellhnismos.gr
