Λίγοι είναι εκείνοι που εκκλησιάζονται κατ αυτήν, και
περισσότεροι δεν υποπτεύονται καν ότι την Τετάρτη μετά την Κυριακή του
Παραλύτου πανηγυρίζει η Εκκλησία μία μεγάλη δεσποτική εορτή, την εορτή της
Μεσοπεντηκοστής. Και όμως κάποτε η εορτή της Μεσοπεντηκοστής ήταν η μεγάλη
εορτή της Μεγάλης Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, και συνέτρεχαν κατ αυτή
στον μεγάλο ναό πλήθη λαού.
Δεν έχει κανείς παρά να ανοίξη την Έκθεσι της
Βασιλείου Τάξεως (Κεφ. 26) του Κωνσταντίνου Πορφυρογεννήτου, για να ιδή το
επίσημο τυπικό του εορτασμού, όπως ετελείτο μέχρι την Μεσοπεντηκοστή του έτους
903 στον ναό του αγίου Μωκίου στην Κωνσταντινούπολι, μέχρι δηλαδή την ημέρα που
έγινε η απόπειρα κατά της ζωής του αυτοκράτορος Λέοντος ΣΤ’ του Σοφού (11 Μαΐου
903). Εκεί υπάρχει μία λεπτομερής περιγραφή του λαμπρού πανηγυρισμού, που
καταλαμβάνει ολόκληρες σελίδες, και καθορίζει με την γνωστή παράξενη βυζαντινή
ορολογία, πως ο αυτοκράτωρ το πρωϊ της εορτής με τα επίσημα βασιλικά του
ενδύματα και την συνοδεία του, ξεκινούσε από το ιερό παλάτιο για να μεταβή στον
ναό του αγίου Μωκίου, όπου θα ετελείτο η θεία λειτουργία. Σε λίγο έφθανε η
λιτανεία με επί κεφαλής τον πατριάρχη, και βασιλεύς και πατριάρχης εισήρχοντο
επισήμως στον ναό. Η θεία λειτουργία ετελείτο με την συνήθη στις μεγάλες εορτές
βυζαντινή μεγαλοπρέπεια. Μετά από αυτήν ο αυτοκράτωρ παρέθετε πρόγευμα, στο
οποίο παρεκάθητο και ο πατριάρχης. Και πάλι ο βασιλεύς υπό τις επευφημίες του
πλήθους «Εις πολλούς και αγαθούς χρόνους ο Θεός αγάγει την βασιλείαν υμών», και
με πολλούς ενδιαμέσους σταθμούς επέστρεφε στο ιερόν παλάτιον.
Ἡ ἑορτή της Μεσηποντηκοστής δέν ἀναφέρεται σέ κάποιο
γεγονός τῆς θείας οἰκονομίας, τῆς Παλαιᾶς ἤ τῆς Καινῆς Διαθήκης. Εἶναι ἁπλῶς
ἕνας ἑορταστικός σταθμός στό μέσον τοῦ Πεντηκοσταρίου.
«Ο Μεσσίας (= Χριστός), όταν η εορτή ήταν στο μέσο,
στάθηκε ανάμεσα στους διδασκάλους του μωσαϊκού Νόμου και τους δίδασκε».
Την εορτή της Μεσοπεντηκοστής την εορτάζουμε για την τιμή
των δύο μεγάλων εορτών, δηλαδή του Πάσχα και της Πεντηκοστής, επειδή αυτή και
ενώνει και συνδέει τις δύο αυτές εορτές. Η εορτή της Μεσοπεντηκοστής θεσπίστηκε
για τον εξής λόγο: Μετά το υπερφυές θαύμα που έκαμε ο Χριστός στο παράλυτο, οι Ιουδαίοι,
σκανδαλισμένοι δήθεν για το Σαββάτου (διότι πράγματι, Σάββατο θεράπευσε ο
Κύριος τον παράλυτο), Τον καταδίωκαν και ζητούσαν να τον σκοτώσουν. Για το λόγο
αυτό ο Ιησούς έφυγε από τα Ιεροσόλυμα και πήγε στη Γαλιλαία, όπου και διέμενε
στα όρη της περιοχής εκείνης με τους μαθητές Του. Εκεί έκανε το υπερφυές θαύμα
του πολλαπλασιασμού των πέντε άρτων και των δύο ιχθύων, και έφαγαν και χόρτασαν
πέντε χιλιάδες άνδρες, χωρίς να υπολογίζονται στον αριθμό αυτό γυναίκες και παιδιά.
Μετέπειτα, κατά την εορτή της Σκηνοπηγίας (ήταν δε και αυτή μεγάλη εορτή των
Ιουδαίων), ο Ιησούς ανέβηκε και πάλι στα Ιεροσόλυμα και περπατούσε στα κρυφά.
Στο μέσο όμως της εορτής ανέβηκε στο Ναό και δίδασκε· και όλοι έμεναν έκπληκτοι
από τη διδαχή Του. Αλλά, επειδή Τον φθονούσαν, έλεγαν: «Πώς αυτός ξέρει
γράμματα, ενώ δεν έχει σπουδάσει;». Αλλά ο Ιησούς, όντας πράγματι νέος Αδάμ,
όπως εκείνος ο πρώτος ήταν κατάμεστος από σοφία, έτσι και Αυτός, όντας επιπλέον
και Θεός, ήταν παντογνώστης (που βέβαια ο πρώτος Αδάμ δεν ήταν). Γόγγυζαν λοιπόν
όλοι κατά του Χριστού και επιδίωκαν να Τον σκοτώσουν οπωσδήποτε. Εκείνος δε,
ελέγχοντάς τους ότι μάχονταν δήθεν υπέρ του Σαββάτου, είπε: «Γιατί ζητάτε να με
σκοτώσετε;». Και στρέφοντας τη σκέψη των Ιουδαίων στο μωσαϊκό Νόμο, τους είπε
επιπρόσθετα ότι δεν είχαν κανένα λόγο να θυμώνουν εναντίον του, επειδή
θεράπευσε κατά την ημέρα του Σαββάτου τον παράλυτο, διότι και ο Μωυσής έχει
νομοθετήσει ότι το Σάββατο μπορεί να καταλύεται, στη περίπτωση που πρόκειται
για περιτομή, (όταν η όγδοη ημέρα από τη γέννηση του αρσενικού παιδιού, κατά
την οποία έπρεπε αυτή να γίνει, συνέπιπτε με την ημέρα του
Σαββάτου. Και συνεχίζοντας ο Κύριος, είπε: «Αν
ένας άνθρωπος περιτέμνεται το Σάββατο, για να μην παραβιαστεί ο Νόμος του
Μωυσή, εσείς θυμώνετε εναντίον μου, επειδή θεράπευσα έναν ολόκληρο άνθρωπο κατά
την ημέρα του Σαββάτου;»). Και βέβαια ο Κύριος έκαμε διάλογο πολλή ώρα με τους
Ιουδαίους περί του θέματος αυτού και τους τόνισε ότι δοτήρας του Νόμου ήταν
αυτός ο ίδιος και ότι ήταν ίσος προς τον Πατέρα. Και αυτό το τόνισε ιδιαίτερα
κατά την τελευταία και πιο επίσημη ημέρα της εορτής (λέγοντας τους: «Εάν κανείς
διψάει, ας έλθει σ’ εμένα και ας πιει»). Μετά ο Ιησούς τους είπε και πάρα πολλά
άλλα, και ιδιαίτερα βαρυσήμαντα. Τότε εκείνοι πήραν στα χέρια τους πέτρες, για
να τις ρίξουν καταπάνω Του, πλην όμως πέτρα δεν Τον άγγιξε ούτε κατ’ ελάχιστον.
Και τούτο, διότι ο Ιησούς χάθηκε θαυματουργικά από τα μάτια τους και, περνώντας
από ανάμεσά τους απαρατήρητος, έφυγε από το Ναό. Φεύγοντας δε από εκεί ο Κύριος
και διαβαίνοντας από το μέσο της πόλεως, είδε κάποιον που είχε γεννηθεί τυφλός
και τον θεράπευσε, κάνοντας τα μάτια του να βλέπουν.
Πρέπει δε να ξέρουμε ότι οι μέγιστες εορτές των Ιουδαίων είναι τρεις: Πρώτη είναι η εορτή του Πάσχα, η οποία τελείται κατά τον πρώτο μήνα, προς ανάμνηση της διάβασης της Ερυθράς θάλασσας. Δεύτερη είναι η Πεντηκοστή, η οποία θεσπίστηκε προς ανάμνηση της παραμονής τους στην έρημο επί πενήντα ημέρες, μετά τη διάβαση της Ερυθράς θάλασσας -πενήντα ημέρες, πράγματι, πέρασαν από τη διάβαση της Ερυθράς μέχρι που έλαβαν το μωσαϊκό Νόμο. (Συνολικά βέβαια στην έρημο έμειναν σαράντα χρόνια). Η εορτή αυτή γίνεται και προς τιμήν του αριθμού εφτά, ο οποίος θεωρείται από αυτούς ιερός. Τρίτη είναι η εορτή της Σκηνοπηγίας, η οποία θεσπίστηκε προς ανάμνηση της σκηνής, την οποία ο Μωυσής κατασκεύασε και έστησε με αρχιτέκτονα τον Βεσελεήλ και έχοντας ως πρότυπο τη σκηνή που είδε (που του περιέγραψε ο Θεός) στη νεφέλη στο όρος Σινά. Η εορτή αυτή διαρκεί εφτά ημέρες και, εκτός από τον παραπάνω λόγο, θεσπίστηκε και προς ανάμνηση της επί σαράντα χρόνια παραμονής των Εβραίων στην έρημο. Αλλά και με τη συγκομιδή των καρπών σχετίζεται η εορτή της Σκηνοπηγίας. Τότε, λοιπόν, ενώ τελούνταν η εορτή αυτή, στάθηκε όρθιος ο Χριστός και έκραξε με φωνή μεγάλη: «Εάν τις διψά, ερχέσθω προς με και πινέτω». Εάν δηλαδή κάποιος αισθάνεται πόθο και δίψα, όχι για αγαθά υλικά και φθαρτά, αλλά για την εσωτερική γαλήνη και τη μακαριότητα της θείας ζωής, ας έρχεται προς έμενα διά της πίστεως και ας πίνει ελεύθερα. Πλησίον μου θα ικανοποιηθούν όλοι οι ευγενείς του πόθοι και θα βρει ανάπαυση η ψυχή του.
Πρέπει δε να ξέρουμε ότι οι μέγιστες εορτές των Ιουδαίων είναι τρεις: Πρώτη είναι η εορτή του Πάσχα, η οποία τελείται κατά τον πρώτο μήνα, προς ανάμνηση της διάβασης της Ερυθράς θάλασσας. Δεύτερη είναι η Πεντηκοστή, η οποία θεσπίστηκε προς ανάμνηση της παραμονής τους στην έρημο επί πενήντα ημέρες, μετά τη διάβαση της Ερυθράς θάλασσας -πενήντα ημέρες, πράγματι, πέρασαν από τη διάβαση της Ερυθράς μέχρι που έλαβαν το μωσαϊκό Νόμο. (Συνολικά βέβαια στην έρημο έμειναν σαράντα χρόνια). Η εορτή αυτή γίνεται και προς τιμήν του αριθμού εφτά, ο οποίος θεωρείται από αυτούς ιερός. Τρίτη είναι η εορτή της Σκηνοπηγίας, η οποία θεσπίστηκε προς ανάμνηση της σκηνής, την οποία ο Μωυσής κατασκεύασε και έστησε με αρχιτέκτονα τον Βεσελεήλ και έχοντας ως πρότυπο τη σκηνή που είδε (που του περιέγραψε ο Θεός) στη νεφέλη στο όρος Σινά. Η εορτή αυτή διαρκεί εφτά ημέρες και, εκτός από τον παραπάνω λόγο, θεσπίστηκε και προς ανάμνηση της επί σαράντα χρόνια παραμονής των Εβραίων στην έρημο. Αλλά και με τη συγκομιδή των καρπών σχετίζεται η εορτή της Σκηνοπηγίας. Τότε, λοιπόν, ενώ τελούνταν η εορτή αυτή, στάθηκε όρθιος ο Χριστός και έκραξε με φωνή μεγάλη: «Εάν τις διψά, ερχέσθω προς με και πινέτω». Εάν δηλαδή κάποιος αισθάνεται πόθο και δίψα, όχι για αγαθά υλικά και φθαρτά, αλλά για την εσωτερική γαλήνη και τη μακαριότητα της θείας ζωής, ας έρχεται προς έμενα διά της πίστεως και ας πίνει ελεύθερα. Πλησίον μου θα ικανοποιηθούν όλοι οι ευγενείς του πόθοι και θα βρει ανάπαυση η ψυχή του.
Επειδή λοιπόν με τη διδασκαλία Του αυτή ο Χριστός απέδειξε
ότι είναι Μεσσίας (δηλαδή χρισμένος από το Θεό Πατέρα βασιλέας και λυτρωτής),
αφού έγινε μεσίτης και συμφιλιωτής των ανθρώπων και του αιώνιου Πατέρα Του, γι’
αυτήν ακριβώς την αιτία, εορτάζοντας την εορτή αυτή και ονομάζοντάς την
Μεσοπεντηκοστή, ανυμνούμε και τον Μεσσία Χριστό, αλλά συνάμα δηλώνουμε και τη
μεγάλη σημασία που έχει η εορτή αυτή ευρισκόμενη στο μέσο μεταξύ των δύο
μεγάλων εορτών της Εκκλησίας μας, δηλαδή του Πάσχα και της Πεντηκοστής. Νομίζω
δε ότι για το λόγο αυτό θεσπίστηκε να γίνεται μετά την εορτή αυτή η εορτή της
Σαμαρείτιδας, διότι και σ’ εκείνη την εορτή γίνεται λόγος για το Μεσσία Χριστό
και περί ύδατος και δίψας, όπως και κατά την παρούσα εορτή της Μεσοπεντηκοστής.
Πέραν δε τούτου, κατά τον ευαγγελιστή Ιωάννη, ο διάλογος με τη Σαμαρείτιδα
έγινε αρκετά πριν από τη θεραπεία του εκ γενετής τυφλού.
α. Υμνολογική
προσέγγιση στην εορτή
Πολλά τροπάρια ἐγκωμιάζουν καί γεραίρουν τή Μεσοπεντηκοστή
μέ θεολογικές ἔννοιες, διότι εἶναι· Τό μέσον τῶν δύο μεγάλων ἑορτῶν, Πάσχα καί
Πεντηκοστῆς, ἀπό τίς ὁποῖες ἀντλεῖ τή λάμψη καί τό μεγαλεῖο της. Παραθέτω τό
πρῶτο προσόμοιο τοῦ ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς·
Πάρεστιν ἡ μεσότης ἡμερῶν τῶν ἐκ σωτηρίου ἀρχομένων
Ἐγέρσεως, Πεντηκοστῇ δέ τῇ θεία σφραγιζομένων· καί λάμπει τάς λαμπρότητας ἀμφοτέρωθεν ἔχουσα
καί ἑνοῦσα τάς δύο καί παρεῖναι τήν δόξαν προφαίνουσα τῆς δεσποτικῆς
Ἀναλήψεως
σεμνύνεται.
Σταθμός πού ἐπιτείνει τό φῶς τῆς Ἀναστάσεως. Σέ ἕνα
προσόμοιο τοῦ ἑσπερινοῦ τῆς ἑπομένης ἡμέρας ψάλλουμε·
Ὤφθη φωτοφανής καί τερπνή τῆς τοῦ Σωτῆρος ἀναστάσεως σήμερον μεσότης ἡ παναγία, ὡς μεσημβρία φαιδρά…
Προετοιμάζει τούς πιστούς γιά τήν Πεντηκοστή, ὅπως πολύ
ὡραῖα διατυπώνεται στόν παρακάτω ὕμνο·
Ἤγγικε ἡ τοῦ θείου δαψιλής χύσις ἐπί πάντας, ὥσπερ
γέγραπται, Πνεύματος ἡ προθεσμία κηρύττει ἡμισευθεῖσα, τῆς μετά Χριστοῦ θάνατον καί ταφήν καί ἀνάστασιν παρ’ αὐτοῦ διδομένης ἀψευδοῦς μαθηταῖς ὑποσχέσεως τήν
τοῦ Παρακλήτου δηλούσης ἐπιφάνειαν.
Προαναγγέλλει τήν ἀνάληψη τοῦ Κυρίου, ὅπως φαίνεται στό
πρῶτο προσόμοιο τῆς ἑορτῆς, πού παρέθεσα προηγουμένως.
Βαθειές ἐκκλησιαστικές ἰδέες γιά τή σχέση πού συνδέει τήν
Ἐκκλησία μέ τόν Κύριο ὑπάρχουν στόν κανόνα τοῦ Θεοφάνους καί μάλιστα στούς
εἱρμούς τῶν ὠδῶν γ’, δ’, στ’. Στό σταυρό τοῦ Χριστοῦ βλέπει καί δοξάζει τή
δύναμή του. Αὐτή τή δύναμη τή βιώνει στό ἴδιο τό σῶμα της ἡ Ἐκκλησία, τό ὁποῖο
ὁ Κύριος καθαρίζει μέ τό αἷμα του. Ἀλλά δέν εἶναι μόνο ἡ κάθαρση τό δῶρο τοῦ
Χριστοῦ στήν Ἐκκλησία του· εἶναι ἐπιπλέον καί ὁ ἄρρηκτος σύνδεσμος μαζί του,
διά τοῦ ὁποίου ἡ Ἐκκλησία ταυτίζεται μέ τόν Ἀρχηγό της καί ἐμφανίζεται στόν
κόσμο εἰς τύπον Χριστοῦ. Ἔτσι, ἐνῶ ὁ Χριστός εἶναι ἡ πηγή τῆς ζωῆς, ἀνοίγει
στήν Ἐκκλησία του τίς πηγές τῶν «ζωοποιῶν ναμάτων» καί καλεῖ τούς ἀνθρώπους νά
προσέρχονται σ’ αὐτήν γιά νά πιοῦν·
Ναμάτων ζωοποιῶν, τῇ Ἐκκλησίᾳ τᾶς πηγάς ἤνοιξας· Εἴ τις
διψᾷ προθύμος ἴτω καί πινέτω βοῶν, Ἀγαθέ.
Ἐπίσης, ὁ Χριστός εἶναι ἡ εὐφροσύνη, ἀλλά καί ἡ ἰσχύς καί
ἡ δύναμη τῆς Ἐκκλησίας·
Εὐφραίνεται ἐπί σοί ἡ Ἐκκλησία σου, Χριστέ, κράζουσα· Σύ
μου ἰσχύς, Κύριε, καί καταφυγή καί στερέωμα.
β. Βιωματική προσέγγιση
στην εορτή.
Οἱ ὕμνοι δέν ἐξαντλοῦνται μόνο στόν ἐγκωμιασμό τῆς ἑορτῆς
οὔτε περιορίζονται μόνο σέ μερικές ξηρές θεολογικές ἀλήθειες. Οἱ ποιηταί,
ἄνθρωποι ἀγωνιζόμενοι κι αὐτοί, νιώθουν στά βάθη τους τή φωτιά τῆς ἁμαρτίας νά
τούς φλογίζει κι ἀναγνωρίζουν μοναδική πηγή δροσιᾶς καί ζωῆς τόν Ἰησοῦ Χριστό.
Ψάλλει χαρακτηριστικά τό Ἐξαποστειλάριο· Ὁ τόν κρατῆρα ἔχων τῶν ἀκενώτων
δωρεῶν, δός μοι ἀρύσασθαι ὕδωρ εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, ὅτι συνέχομαι δίψῃ,
εὔσπλαχνε μόνε οἰκτίρμον. Ἀπό τήν πηγή αὐτή ζητοῦν νά ἀντλήσουν γιά νά
δροσισθοῦν οἱ ἴδιοι, ἀλλά νά δροσίσουν καί τίς ψυχές τῶν πιστῶν. Γι’ αὐτό
προσπαθοῦν νά ἁπλοποιήσουν τίς θεολογικές ἀλήθειες. Τίς κάνουν πρακτικἀ
παραγγέλματα καί ἔτσι βοηθοῦν τούς πιστούς νά προσεγγίσουν τό νόημα τῆς ἑορτῆς
καί νά τό βιώσουν στήν καθημερινή τους ζωή. Τή βίωση αὐτή τήν παρουσιάζουν
ὡς· Κάθαρση τῆς σκέψεως·
Καθαρθῶμεν ἐννοιῶν τούς κευθμῶνας καί ψυχικάς λαμπηδόνας
διαυγάσωμεν καί τήν ζωήν κατίδωμεν Χριστόν ἐν ἱερῷ ἀφικόμενον ὑπερβολῇ
ἀγαθότητος…
Σπουδή γιά τήν ἀρετή· Ἡ μεσότης τῶν ἑορτῶν, λέει ὁ
ποιητής, νά μᾶς γίνει κίνητρο γιά νά ἐπιδιώξουμε τήν τελειότητα τῆς ἀρετῆς.
Ἀγώνα γιά τή διατήρηση τῆς χριστιανικῆς ζωῆς, τήν ὁποία μᾶς δίδαξε ὁ Χριστός· Νέαν καί καινήν πολιτείαν. Ὁ ἀγώνας αὐτός παίρνει πολύ συγκεκριμένη μορφή, μέ τήν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ. Ἐνισχύεται δέ καί ἀνεφοδιάζεται ὁ πιστός στόν ἀγώνα του ἀπό τούς σταθμούς τῶν ἑορτῶν·
Ἀγώνα γιά τή διατήρηση τῆς χριστιανικῆς ζωῆς, τήν ὁποία μᾶς δίδαξε ὁ Χριστός· Νέαν καί καινήν πολιτείαν. Ὁ ἀγώνας αὐτός παίρνει πολύ συγκεκριμένη μορφή, μέ τήν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ. Ἐνισχύεται δέ καί ἀνεφοδιάζεται ὁ πιστός στόν ἀγώνα του ἀπό τούς σταθμούς τῶν ἑορτῶν·
Φωτισθέντες, ἀδελφοί, τῇ ἀναστάσει τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ καί
φθάσαντες τό μέσον τῆς ἑορτῆς τῆς δεσποτικῆς, γνησίως φυλάξωμεν τάς ἐντολάς τοῦ
Θεοῦ, ἵνα ἄξιοι γενώμεθα καί τήν Ἀνάληψιν ἑορτάσαι καί τῆς παρουσίας τυχεῖν τοῦ ἁγίου Πνεύματος.
Τό τροπάριο αὐτό εἶναι διαφωτιστικό γιά τό νόημα τῶν
ἑορτῶν στή ζωή τοῦ πιστοῦ. Δέν εἶναι ἡ ἑορτή μία ἀνάμνηση τοῦ γεγονότος πού
ἑορτάζεται, ἀλλά μία βίωσή του καί μάλιστα μία προσωπική βίωση ἐκτός τόπου καί
χρόνου. Μέ τήν ἀνάλογη προετοιμασία οἱ πιστοί θα γίνουν ἄξιοι νά ἑορτάσουν τήν
Ἀνάληψη καί τῆς παρουσίας τυχεῖν τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Θά ἑορτάσουν τήν
Πεντηκοστή παίρνοντας οἱ ἴδιοι Πνεῦμα ἅγιο.
Μέ ὅλα αὐτά ἡ ζωή τοῦ πιστοῦ γίνεται μία δοξολογία ἀντάξια
τοῦ Χριστοῦ.
Εἰς τήν ἐπουράνιον πάλιν διαγωγήν ἀνακληθέντες τῇ τῆς
μεσιτείας δυνάμει τοῦ κενωθέντος μέχρι καί δούλου μορφῆς καί ἡμᾶς ἀνυψώσαντος,
τοῦτον ἀξίως μεγαλύνωμεν.
Διότι, σέ τελευταία ἀνάλυση ὁ Χριστός εἶναι πού δίνει τό
νόημα στίς ἑορτές, εἶναι ὁ ἴδιος ἑορτή χαρμόσυνος γιά ὅλους ἐκείνους πού ἔσωσε.
ΠΗΓΕΣ.
2.Ελληνικά και Ορθόδοξα.
